Minister Koolmees heeft besloten om de Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA) tot 1 januari 2020 niet te handhaven. Wat zijn de standpunten van de betrokken partijen?
De brief van minister Wouter Koolmees van SZW en staatssecretaris Menno Snel van Financiën aan de Tweede Kamer schetst de ambitieuze planning tot 2020:
- een verslag van de kickoff bijeenkomst van 24 januari met een veertigtal ‘veldpartijen’ (zzp’ers, werkgevers, werknemers en brancheorganisaties) komt binnenkort beschikbaar
- voor de zomer van 2018: een ‘hoofdlijnenbrief’ naar de Tweede Kamer, met daarin een uitwerking van de maatregelen en de opdrachtgeversverklaring
- voor de zomer van 2018: een vervolgbijeenkomst met dezelfde ‘veldpartijen’ om hun mening te vragen
- vanaf 1 juli 2018: extra handhaving ‘kwaadwillenden’ (zie verderop)
- eind 2018: een wetsvoorstel voor advies naar de Raad van State
- eind 2018: meer duidelijkheid over het begrip ‘gezagsverhouding’, om het verschil tussen werknemer en zelfstandig ondernemer helder te krijgen
- begin 2019: start parlementaire behandeling
- 1 januari 2020: inwerkingtreding
- in 2020: terughoudend handhavingsbeleid
De maatregelen zijn bedoeld voor de onderkant en de bovenkant van de arbeidsmarkt, en vergen aanpassingen in het arbeidsrecht, het fiscale recht en het sociale zekerheidsrecht.
Extra handhaving kwaadwillenden
Op dit moment handhaaft de Belastingdienst de Wet DBA alleen in de ‘ernstigste gevallen’: bijvoorbeeld opzet, fraude, concurrentievervalsing, maatschappelijke ontwrichting of uitbuiting. Om schijnzelfstandigheid aan de onderkant van de arbeidsmarkt beter aan te kunnen pakken, kan de Belastingdienst vanaf 1 juli ook optreden als aan de volgende driecriteria wordt voldaan:
- Een (fictieve) dienstbetrekking
- Evidente schijnzelfstandigheid
- Opzettelijke schijnzelfstandigheid
De overheid wil er zo voor zorgen dat goedwillenden zzp’ers kunnen inhuren, zonder dat kwaadwillenden wegkomen met schijnzelfstandigheid. In een toelichting stelt Snel dat de Belastingdienst bovendien kan ‘coachen’: opdrachtgevers kunnen de fiscus vragen om hun situatie te beoordelen.
Coalitie
Een week geleden, op 7 februari, stelde een groep belangen- en brancheorganisaties in een open brief aan Koolmees een vereenvoudiging voor. Misbruik zou moeten worden aangepakt door:
- een minimumtarief van 18 euro
- ontslag van een medewerker, om die daarna tegen een lagere vergoeding in te huren, wordt beschouwd als misbruik
- tussen een dienstverband voor onbepaalde tijd en een overeenkomst van opdracht of aanneming bij hetzelfde bedrijf moet een rustperiode zitten van bijvoorbeeld drie maanden
- voor alle andere situaties volstaat dan een inschrijving KvK, een BTW-nummer een een schriftelijke overeenkomst van opdracht
De minister heeft nog niet op dit voorstel gereageerd. De coalitie wordt gevormd door negen organisaties: ONL, ZZP-Nederland, Zelfstandigen Bouw, HZC, ABU, NBBU, Bovib, het Nederlandse Toonkunstenaars Register en PZO.
FNV Jong: ‘doorbraak’
Naar aanleiding van de brief van Koolmees spreekt FNV Jong van een doorbraak in de aanpak van kwaadwillenden. De jongerenbond voerde de laatste weken actie tegen het gedwongen zzp-model voor de bezorgers van Deliveroo. Vakbondsbestuurder Frederique Zebeda: “Wij pleiten al langer voor handhaving en zijn tevreden dat het kabinet daarmee in ieder geval een begin wil maken. De kwestie Deliveroo laat zien hoe hard dat handhaven nodig is.”
CNV: kritiek
Maurice Limmen, voorzitter van vakbond CNV, vindt daarentegen dat echte handhaving op schijnzelfstandigheid pas is te verwachten na 2021. “Een essentieel onderdeel in het normaliseren van onze arbeidsmarkt laat onnodig lang op zich wachten. Op zich is het positief dat het kabinet aangeeft meer te willen doen op handhaving van schijnzelfstandigheid ten aanzien van kwaadwillende opdrachtgevers. Dat is ook keihard nodig. Het CNV vreest echter dat ook met deze uitbreiding de handhaving te weinig zal zijn.”
FNV Zelfstandigen: gezagsverhouding is al duidelijk
FNV Zelfstandigen pleit al langer voor meer handhaving en voert actie tegen misstanden zoals bij Deliveroo. De vakbond ziet echter geen noodzaak voor verduidelijking van het begrip gezagsverhouding. “Dit is juridisch nu al duidelijk en heeft in jurisprudentie een ontwikkeling doorgemaakt waardoor deze aansluit bij de realiteit. De onrust die met name opdrachtgevers ervaren wordt veroorzaakt door het feit dat opdrachtgevers niet langer gevrijwaard zijn voor de loonheffingen.”
ZZP Nederland: blij
Stichting ZZP Nederland is blij met de brief van Koolmees, omdat er een bewuste vrije keus blijft tussen ondernemer en werknemer, en omdat de minister achter kwaadwillenden zoals Deliveroo aan gaat. Voorzitter Maarten Post: “”We moeten ook kijken naar de concurrentie tussen bedrijven. Als je bijvoorbeeld niets doet tegen de constructie van Deliveroo, dan moet de rest mee.” De organisatie neemt daarnaast graag weer deel aan de vervolgbijeenkomst met veldpartijen.
Zelfstandigen Bouw: niet pas in 2020
Zelfstandigen Bouw is teleurgesteld. “Dit betekent dat zzp’ers en hun opdrachtgevers nog jaren in onzekerheid blijven verkeren”, zegt voorzitter Charles Verhoef. “Wij willen nu duidelijkheid. Niet pas in 2020”. Verhoef is blij dat niet is besloten de wet weer te gaan handhaven. “Maar mij is niet duidelijk wanneer je gewoon iets verkeerd doet of wanneer je tot kwaadwillende wordt bestempeld. Opdrachtgevers worden hier huiverig van. Dat kost zzp’ers opdrachten.”
Bovib: position paper
De branche-organisatie voor intermediairs en brokers (Bovib) stelt dat het kabinet snel met duidelijkheid moet komen over de positie van zelfstandigen op de arbeidsmarkt. “‘We kunnen zeker niet wachten tot 2020. Dan staan we jarenlang stil in Nederland.” In een position paper roept de organisatie de politieke partijen op snel klare wijn te schenken over hoe het nu verder moet met de zelfstandigenkwestie.
ZiPconomy: geen opt-outregeling
ZiPconomy, dat zich richt op zelfstandige interimprofessionals, constateert dat er toch geen uitzicht is op snelle duidelijkheid voor de opt-outregeling voor tarieven boven de 75 euro per uur, noch over een snelle invoering van het minimumtarief. Koolmees verklaarde tegenover ZiPconomy dat hij één pakket maatregelen tegelijkertijd wil invoeren. Bovendien heeft hij niet de indruk dat de grootste problemen aan de bovenkant van de markt zitten.
FD: hoe opzet aantonen?
Volgens het FD maakt de brief van Koolmees niet duidelijk hoe tot 2020 de jacht op schijnzelfstandigheid wordt opgevoerd. De Belastingdienst moet daarvoor namelijk opzet aantonen, en dat blijkt in de praktijk heel tijdrovend en lastig.
Wat is ‘evident’?
Fiscaal jurist Ewoud de Ruiter is dezelfde mening toegedaan. Het eerste criterium (dienstverband) is al lastig genoeg, maar hij vraagt zich bovendien af wat ‘evidente’ schijnzelfstandigheid inhoudt. Moet dat evident zijn voor de Belastingdienst, de opdrachtgever of de opdrachtnemer, en moet het gewoon ‘duidelijk’ zijn, of geldt de betekenis volgens Van Dale (‘zonneklaar’)?
Werkgevers
MKB Belangen vindt het goed nieuws dat handhaving is uitgesteld, maar vindt het jammer dat er voorlopig geen alternatief voor de wet is. Van VNO-NCW is nog geen reactie bekend.
Conclusie
De kans is klein dat de Belastingdienst vanaf 1 juli meer kwaadwillenden kan aanpakken. Daarvoor is de bewijslast te zwaar en te arbeidsintensief voor de toch al overbelaste ambtenaren.
Ook is de kans klein dat er op 1 januari 2020 een nieuwe wet is. Daarvoor is de planning te ambitieus, zijn de beoogde maatregelen te ingrijpend, en lopen de wensen van belanghebbenden te ver uiteen.